Archeologia Polski Wczesnośredniowiecznej
Spis treści
Od Autora 9
Wstęp 11
Rozdział 1. ARCHEOLOGIA POLSKI WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ: POCZĄTKI ZAINTERESOWAŃ, NARODZINY I ROZWÓJ 15
Początki najdawniejsze 15
Wiek XIX: w poszukiwaniu odległych korzeni słowiańskiej toŜsamości 16
Narodziny i powolny wzrost: pierwsze dekady XX wieku 20
Lata trzydzieste: archeologia wczesnego średniowiecza w natarciu - sporu o Słowian ciąg dalszy i systematyczne prace wykopaliskowe obiektów wczesnośredniowiecznych 23
Dwie dekady powojenne: zbliŜające się milenium i badania nad początkami państwa polskiego 26
Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte: udane pokłosie badań milenijnych 28
Ostatnia dekada XX wieku i początek nowego stulecia: stare pytania i nowe moŜliwości pozyskiwania odpowiedzi 32
Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej: archeologia regionów czy archeologia bez granic? 35
Rozdział 2. ŹRÓDŁA I METODY 41
Stanowisko archeologiczne 41
Stratyfikacje, warstwy, obiekty 44
Wczesnośredniowieczne stanowiska archeologiczne i ich stratyfikacje: problemy eksploracji 50
Stratyfikacje stanowisk wczesnomiejskich 51
Stratyfikacje osad typu wiejskiego 52
Stratyfikacje obiektów sakralnych i pogańskich miejsc kultu 52
Stratyfikacje cmentarzysk wielowarstwowych 53
Warstwy i ich zawartość ruchoma: znaleziska masowe 56
Ceramika jako źródło do badania dawnych społeczności 57
Szczątki archeozoologiczne i archeoichtiologiczne 60
Zabytki wydzielone 65
Dane przyrodnicze: gleba i jej komponenty 67
Pozostałe grupy danych (I): źródła pisane 69
Pozostałe grupy danych (II): toponomastyka 71
Pozostałe grupy danych (III): przedstawienia ikonograficzne 75
Rozdział 3. SKĄD NA ZIEMIACH POLSKICH WZIĘLI SIĘ SŁOWIANIE? 79
„Autochtoniści", „allochtoniści" i inni: długie dzieje sporu o pochodzenie Słowian 79
Między staroŜytnością a wczesnym średniowieczem ziem polskich: przerwa czy kontynuacja? 84
Jeden czy wiele wzorców kultury materialnej Słowian? 85
Słowiański fenomen: jak go wytłumaczyć? 89
Rozdział 4. ZAGADKI OKRESU PRZEDPAŃSTWOWEGO 95
„Geografia plemienna" i archeologia 95
Najstarsze grody wczesnośredniowieczne: kiedy powstawały? 103
Wielość czy jedność obrządku pogrzebowego? 116
Zagadka Gromnika 120 Wiele pytań i mało odpowiedzi 123
Rozdział 5. ŚWIĘTE GÓRY 125
W kręgu wielkich ośrodków kultu okresu plemiennego: Łysa Góra na wschodniej krawędzi Łysogór (Góry Świętokrzyskie) 125
Tajemnice góry ŚlęŜy 128
Inne góry - domniemane miejsca pogańskiego kultu 133
Zagadkowe śmigrody 141
Rozdział 6. POGAŃSKI CMENTARZ CZY ŚWIĘTY GAJ? 147
Świątynie pod gołym niebem 147
Stary cmentarz i nowe problemy 148
Zapomniana czy Ŝywa tradycja? 152
Rozdział 7. WIELKIE KOPCE MAŁOPOLSKIE 155
Monumentalizm, który zadziwiał od dawna 155
Kopiec Przemysława (Tatarski) w Przemyślu 156
Domniemane monumentalne kopce w Przemyskiem 159
Sandomierski kopiec Salve Regina 159
Krakowskie kopce Krakusa i Wandy 161
Pozostałe wielkie kopce w Małopolsce 165
Kontekst europejski 166
Kopce małopolskie: kiedy i dlaczego je wznoszono? 168
Rozdział 8. ŚLADY NAJSTARSZEGO PISMA? 175
Odkrycie, które budzi emocje 175
Co odkryto na tabliczkach z Podebłocia? 176
Powrót do tematu: tabliczki w świetle najnowszych badań 178
Rozdział 9. JAK POWSTAWAŁA POLSKA 183
Między archeologią, tradycją dynastyczną a legendą 183
Tam, gdzie narodziła się Polska: Wielkopolska u progu przełomu państwowego 185
Skąd pochodzili Piastowie? 190
Z Wielkopolski do Małopolski: piastowskie wyjście na zewnątrz 196
Kierunek północny: Piastowie nad Zatoką Gdańską 201
„Zapomniane" Mazowsze czy strategiczna rezerwa terytorialna? 204
Od Bałtyku po Sudety: Śląsk i Pomorze Zachodnie 210
Śląsk „czeski" czy „piastowski"? 211
Pomorze Zachodnie: „republiki miejskie" i dawne terytoria plemienne 214
Ziemia krakowska: ostami etap budowy państwa polskiego 217
Próba bilansu 218
Rozdział 10. MIASTA NADAL ODKRYWANE 225
Stolice państwa gnieźnieńskiego: rywalizacja o prymat pierwszeństwa 228
Od legendarnego Lecha do Mieszka I 229
Silny pretendent do palmy pierwszeństwa 234
Gród na bursztynowym szlaku 242
Miasto o dwunastu bramach 246
Gdańsk wczesnopaństwowy czy plemienny? 250
Początki Płocka ciągle poznawane 253
Wczesny gród piastowski nad rzeką Płonką? 258
Pierwsza wielka inwestycja piastowska w Małopolsce? 259
Intrygujący rywal Sandomierza 262
Tajemnice Góry Katedralnej w Chełmie 266
Centrum na peryferii 271
W cieniu pogańskiego księcia 274
Kraków, Wawel i archeologia 283
Kto wybudował najstarszy Wrocław? 288
Rozdział 11. GRODY NIEZWYKŁE 295
Ostrów Lednicki: rezydencjonalny ośrodek pierwszych Piastów czy najstarsze na ziemiach polskich episcopium? 296
Niesfinalizowana wielka inwestycja 303
Chełmiński sedes regni principalis? 307
Gród pod zamkiem 309
Wyspy pełne tajemnic 312
Ukryte wśród bagien 314
Zagadki pogranicza: zespół wieŜowy w Stołpiu 317
Rozdział 12. KRAJOBRAZY WIEJSKIE 323
Na uboczu zainteresowań 323
Osady wiejskie: jak je postrzegamy? 325
Niewykorzystany potencjał badawczy: osady słuŜebne 331
Wsie nieodgadnione 333
Wczesne ośrodki przemysłowe? 337
Rozdział 13. ARCHEOLOGIA W BADANIACH NAJSTARSZYCH ZESPOŁÓW KLASZTORNYCH 341
Najstarsze klasztory i archeologia 341
U progu chrystianizacji: pierwsze opactwa benedyktyńskie 342
W cieniu Wzgórza Wawelskiego: archeologia w badaniach opactwa oo. benedyktynów św. Piotra i Pawła w Tyńcu pod Krakowem 344
Kościół i klasztor na osadzie grodowej 347
Podwójna fundacja i spór o pochówek ksiąŜęcy 350
Archeologia w badaniach najstarszych fundacji cysterskich 355
Łekneński „klasztorek" 358
Klasztor na ruinach palatium? 359
Klasztory ciągle poznawane 363
Rozdział 14. ZAGADKA STULECIA: ZNAKI NA CERAMICE 367
Długa historia badań i niejednoznaczne wyniki 367
Znaki na dnach naczyń z Kalisza i Ostrowa Lednickiego: obfitość nowych jakościowo źródeł archeologicznych 371
Znaki, jakich mało 372
Skąd ten zwyczaj i dlaczego znakowano naczynia? 375
Rozdział 15. MIEJSCOWI I OBCY 377
Od kremacji do inhumacji: cmentarze okresu wczesnopaństwowego 377
Pomorzanie i Wieleci w Wielkopolsce? 382
Groby wikingów? 385
Wielka nekropola wojowników 390
Nie tylko wojownicy 392
Kogo chowano w mazowieckich grobach z konstrukcjami kamiennymi? 396
Obcy na południu 404
Poganie i chrześcijanie 407
Kim byli, co ich łączyło?
409 Bibliografia 415
Summary 453
Indeks nazw geograficznych i miejscowych 483